Samenvatting KCV DT H2 t/m H6 en H10
H2: Klassieke bouwkunst in Rome
§1 Leven met
het Verleden
Gebouwen
ter ontspanning:
·
thermen
·
theater
·
amfitheater
·
stadion
Het is
niet altijd zo geweest dat de bewondering voor Romeinse cultuur groot was:
gebouwen uit de oudheid werden na de val van het West-Romeinse Rijk (476) niet
meer gebruikt. Gebouwen werden verwaarloosd en verdwenen soms letterlijk onder
de grond.
In
Rennaissance werd de oudheid opnieuw ontdekt door opgravingen en bewonderd.
Mensen stalen ook bijzondere dingen, als bronzen deuren, uit de opgravingen om
bijv weer in nieuwe renaissance-kerken te plaatsen.
Redding
voor de gebouwen: nieuwe functie. Bijvoorbeeld ombouwen tot kerk, huizen in of
tegen bouwen
§2 Het Forum
Romanum
Het Forum
was het politieke, religieuze en handelscentrum van Rome
§3 Het Forum
als politiek centrum
Bestuur van Rome: Senaat + volk (Senatus
populusque Romanus; SPQR)
Echter moest het volk hard vechten in koningstijd en republiek om
invloed te hebben.
Curia: vergaderplaats van
Senaat + beslissingen werden hier genomen of geautoriseerd
Comitium: Volk kwam hier bij
bepaalde gelegenheden bijeen in vergadering in de open lucht, op een door
priesters gewijde, cirkelvormige ruimte vóór de Curia. Volk kon hier beslissen
over oorlog en vrede
Rostra: Aan rand vh Comitium
bevond zich de Rostra, een podum waarvan sprekers het volk konden toespreken
Curia en Comitium waren getuigen van veel wilde taferelen, oa:
·
Koning
Servus Tullius was door schoonzoon Tarquinius Superbus van de trappen naar
beneden geflikkerd bvan de Curia bij Tarquinius' overname
·
in
217 v Chr kwamen vrouwen van Rome in paniek bijeen door het gerucht dat
Hannibal de Romeinen verslagen had bij het Trasumeense meer
In 52
v.Chr. werd de Curia door brand verwoest.
Curia
Julia (afb hiernaast), herbouw uit de tijd van Julius Caesar (44 v chr).
Bewaard gebleven door hergebruik (kerk, 7e eeuw). Sober gebouw.
In
keizertijd (27 v.Chr.–475 n.Chr.)
zag de Curia er mooier uit: stucwerk, marmeren platen. Op top van tympanon
stond een beeld van een gevleugelde Victoria (godin van de Overwinning)
Ook binnen was de
Curia bekleed met marmer en stucwerk. Mozaiek op de vloer is bewaard gebleven
Keizertijd
In de keizertijd was
invloed van consuls en senatoren sterk afgenomen: keizers namen zelf
beslissingen en domineerden senaatsvergaderingen -> doei belangrijke
politieke debatten in Curia.
Functie van de senaat
in keizertijd:
·
discussieren over
door de keizer voorgelegde beslissingen
·
fungeerde als een
rechtbank, waar de bestuurders zich moesten verantwoorden
Toch bleef de
retorica bestaan: wie goed kon spreken, ontving respect en was populair
Een tempel voor Caesar
Aanleiding bouw: dramatische
gebeurtenissen rond zijn dood
45 v.Chr: Julius
Caesar benoemt tot dictator voor het leven na zijn overwinning op Pompeius.
De republikeinen
waren er niet zo blij mee dat dit nu in hand lag van 1 man. Senatoren Brutus en
Cassius besloten daarom met 60 andere republikeinsgezinden Caesar op 15maart,in
een Senaatsvergadering te vermoorden.
Volgens Caesars
testament zou Octavianus (achterneef) hem opvolgen maar daar was Antonius niet
zo blij mee. Er ontstonden 2 groepen: aanhangers van Octavianus en aanhangers
van Antonius. Redenaar en oud-consul Cicero koos partij voor Octavianus en deed
vanaf de Rostra felle aanvallen op Marcus Antonius.
Later verzoenden de
twee zich en sloten een verbond. Antonius liet Cicero vermoorden
In de buurt was
Caesar was gecremeerd, richtten de Romeinen later een tempel op met aan de
voorkant een sprekerspodium. Vanaf daar werden voortaan de grafredes gehouden
voor de leden van de keizerlijke familie. Deze tempel (tempel van divus Julius) heeft dus zowel een
religieus als een politiek karakter/geschiedenis.
§4 Monumenten
op het Forum met een religieus karakter
Lapis Niger
Bevindt zich links van het Comitium onder een afdakje, geplaveid met
oorspronkelijk marmer. Daaronder bevindt zich een klein heiligdom met een
altaar en een kopie van één van de oudste Latijnse inscripties. Daar staat
waarschijnlijk dat degene die een heilige plaats schendt ter dood gebracht zal
worden, dat de heraut van de koning iets moet aankondigen en dat de koning een
reinigingsoffer moet brengen.
Functie: cultusplaats voor Romulus.
Regia,
Verstatempeltje en Atrium van de Vestaalse maagden
Koning
Numa Pompilius (716-672 v.Chr.)
1. wilde de Romeinen beschaving
bijbrengen door onder andere het instellen van priesterorden.
2. was de initiatiefnemer van het
instellen van de orde van de Vestaalse maagden
1:
Aan het hoofd van de priesterorden stond een
opperpriester (pontifex maximus), die
in de Regina (lett: huis van de koning) zetelde. Taken:
·
het
optekenen in jaarboeken (annales maximi) van
de namen van de consuls en van andere magistraten
·
noteren
van belangrijke voortekens en gebeurtenissen die daarmee in verband
plaatsvonden (deze annalen werden bewaard in de Regia, vormden basis voor de
Romeinse geschiedschrijving)
2: Taak
Vestaalse maagden:
·
vuur
brandend houden voor de Vestatempel
·
zorgen
voor beeldje van de godin Pallas Athene, het Palladium, dat ook in de tempel
stond
Als de
vuren zouden doven, zou dat een ramp voor Rome betekenen.
Het leven van een Vestaalse maagd
Het was
een eer voor de familie als je dochter tot de Vestaalse maagden toe te treden.
Ze woonde dan 30 jaar naast de Vestatempel. Ze was gehoorzaamheid verplicht aan
de pontifex maximus en mocht geen
seksuele contacten hebben.
·
eerste
10 jaar: onderricht in de taken van de maagden
·
tweede
10 jaar: uitvoeren van deze taken
·
derde
10 jaar: onderwijzen andere meisjes hierin
Als de 30
jaar om was mocht ze weer een normaal leven leiden, dit gebeurde zelden.
Romeinse mannen vonden het lastig wanneer hun vrouw al te zelfstandig was.
De dood van een Vestaalse maagd
Als een
Vestaalse maagd toch seksuele handelingen had uitgevoerd werd haar minnaar
vermoord en zij werd op een draagstoel over het Forum weggedragen naar een
donkere, afgesloten hol waar niemand haar kon horen. Hierin was brood, water en
olijfolie. Zo wilde men zich vrijwaren van de schuld aan de hongerdood van een
Vestaalse maagd
De tempel van Castor en Pollux
Castor en
Pollux was de tweeling van Zeus en Leda (Spartaanse koningin). Deze zonen van
Zeus heten Dioscuren. Het
bekendste verhaal is dat waar de oppergod Zeus in
de gedaante van een prachtige witte zwaan Leda versiert,
terwijl zij aan het zwemmen is. Men zegt dan ook dat zij geboren zijn uit de
eieren die Leda had
gelegd (na de ontmoeting met Zeus).
De jongen werden goede ruiters. Castor werd in een strijd
gedood en Zeus redde Pollux en bracht hem onder de onsterfelijken. Pollux wilde
zijn onsterfelijkheid met Castor delen, die in het dodenrijk wegkwijnde. Daarop
verleende Zeus hun toestemming dagelijks van plek te wisselen zodat ze om de
beurt onsterfelijk was.
De Dioscuren waren de beschermers van de equites (ridders/ruiters)
§5 Handel en
rechtspraak in de basilica's
Grondpatroon basilica: een brede, langwerpige ruimte werd door zuilen
verdeeld in een middenschip en twee (of 4) zijschepen. Het middenschip was hoger
dan de zijschepen en ontving licht door hoge vensters.
Er werd bijv ook handel in gedreven.
Handel in de Basilica
Aemilia
belangrijke koopwaar: grond, slaven en graan.
Romeinen wilde graag zien wat ze kochten, zo werd er bijvoorbeeld een
stukje hout van een schip getoond.
Rechtspraak in de Basilica
Julia
Hof van Honderd (bestond uit 180 juryleden) sprak recht in de versierde
hal van het drie verdiepingen hoge middenschip van de Baslicia Julia. Deze
behandelde vooral zaken over erfenissen en eigendomsrecht die alleen rijke mensen
zich konden veroorloven.
voorzitter van het hof: praetor
Alleen bij belangrijke zaken ware alle juryleden aanwezig. Zulke
processen trokken veel publiek.
In de buurt van de Basilica Aemilia kon je gebruik maken van de diensten
van 'rijpe hoeren' en bij de Basilica Julia boden 'lieden zichzelf te koop aan
of gaven aan anderen de gelegenheid daartoe'.
Het Forum Romanum was dus het politieke, religieuze en handelscentrum
van rome
§6 Ontspanning en vermaak
De Thermen van Caracalla
De
badhuizen dienden ter ontspanning voor jong, oud, rijk en arm. In de Thermen
van Caracalle konden zo'n 1600 man tegelijk een bad nemen. Je kon:
·
er
naar de kapper gaan
·
laten masseren
·
ontspannen
met een hoertje
·
wat
drinken
·
bezoek
brengen aan de bieb
·
bezoek
brengen aan het museum
·
bezoek
brengen aan de grote onderaardse tempel van de god Mithras
Al deze
omstandigheden zorgden voor veel lawaai en daarom werden de Thermen vaak gebouwd aan de rand van de stad of in sloppenwijken.
Toneel in het Theater van Marcellus
Heeft veel
metamorfosen doorstaan:
·
eerst
geplunderd
·
toen
omgebouwd tot fort
·
daarna
in paleis veranderd
·
nu
zijn er moderne, dure appartementen in gebouwd
Julius
Caesar was met de bouw begonnen en Augustus voltooide het en gaf het de naam
van zijn geliefde neef en schoonzoon. Er pasten ong 20.000 toeschouwers in.
In
toneelstukken kwam veel seks en geweld voor. Dit werd niet gespeeld door de
acteurs maar daadwerkelijk uitgevoerd.
Spelen in het amfitheater: het
Colloseum
Voor een
gruwelijke vorm van ontspanning, konden de Romeinen naar het Circus Maximus en
later naar het Colloseum. Hier vonden jachtpartijen en gladiatorengevechten
plaats.
De drie
Flavische keizers Titus, Vespasianus en Domitianus, waren bij de bouw van het
Colloseum betrokken. De bouw was een politieke daad waardoor de Flavii zich op
de kaart zouden zetten. Ze bouwden het midden in het gebied waar Nero zijn
paleis had en het werd zo groot dat het overal vanaf het Forum zichtbaar was.
Werd
bekostigd uit: schatten die waren buitgemaakt bij de inname van Jeruzalem door
Titus in 70 n Chr.
Er was
plek voor zo'n 50.000 man op de zitplaatsen en 5000 voor staanplaatsen.
De shows
verliepen volgens een vast programma:
·
's
ochtends waren er jachtpartijen (venationes)
·
s
middags: clownsoptredens en veroordeelde misdadigers werden gedood
·
daarna
streden gladiatoren
De Venationes (=jachtpartijen)
Beroepsjagers
(=bestiarii) vochten met dieren of
dieren onderling tot de dood erop volgde. Er vielen ongelooflijk veel slachtoffers
onder de dieren en mensen.
Misdadigers
die ad bestias waren veroordeeld,
moesten met de dieren vechten tot ze vertrapt werden door een olifant of
verscheurd door een leeuw. De Romeinen maakten hiervan een show en
ensceneerden ze in een mythologische scène.
Door het
aanschouwen van zulke gruwelijke eindes, zouden de toeschouwers zich wel aan de
wet houden, dachten de keizers..
Gladiatorengevechten
Gladiatoren
waren meestal slaven en krijgsgevangenen die na een opleiding in een
gladiatorenschool (=ludus) onder
contract beroepsgladiator werden.
Er werd in
principe gevochten tot een van de twee dood was. Het gevecht kon ook eindigen
in een missio (laten gaan). In de
praktijk werd er meestal gevochten tot er bloed vloeide of iemand zich overgaf
omdat het veel te duur was, wanneer bij elke voorstelling de helft van de
gladiatoren de dood vond.
Als een
gladiator goed en lang had gevochten, kreeg hij een houten zwaar. Als hij een
slaaf was, betekende dit dat hij nu een vrij man was en was hij bevrijd van
zijn contract.
De populariteit van de gladiatoren
gladiatoren
waren zowel bij mannen als bij vrouwen populair. Dames van stand brachten graag
een nachtje door met deze gespierde gladiatoren.
Waarschuwing tegen de spelen
slechts
weinig Romeinen hadden een afkeer van de spelen. Degene die het wél erg vonden
waren vooral filosofen, een van hen was Seneca. Hij vindt het afschuwelijk dat
de vechters niks hebben om zich mee te beschermen.
Keizer-filosoof
Marcus Aurelius (161-180 n Chr.) voorzag de gladiatoren van botte wapens en
zwaarden om zoveel mogelijk bloed te voorkomen. Hij kon echter geen einde maken
aan de gladiatorengevechten. Ook christelijke keizers verzetten zich ertegen.
Pas in 438 werden ze verboden.
Paardenraces in het Circus Maximus
600 m
lang, 200 m breed, kon zo'n 250.000 toeschouwers bevatten. Had een ovale vorm
en had in het midden een spina (lett: ruggengraat).
·
Daarop
stonden allerlei gebouwtjes, oa tempel met in het midden twee obelisken
·
Ook
stonden er zeven houten eieren op om aan te geven welke ronde er was
Een
wedstrijd bestond uit 7 rondes.
De
wagenmenners waren georganiseerd in 4 teams, die zich dmv kleur onderscheidden
van elkaar (blauw, wit, rood en groen). De fans zaten in hun supportvak in
themakleur.
De
paardenraces waren mogelijk nog populairder dan de gladiatorengevechten en
daarom was de keizer vaak aanwezig. Er was zelfs een keizerlijke loge.
Mensen
gingen ook naar de races voor menselijk contact en om elkaar te versieren.
H3: Het vroege christendom in Rome
Rome is
een Katholieke stad
§1 De eerste Christenen in Rome
Joden en christenen
Midden van
de eerste eeuw (n Chr) bevond zich in Rome een uitgebreide joodse gemeente die
aan de overzijde vvan de Tiber (= Trastevere) woonde. Daarbinnen ontstonden de
eerste groepen Romeinse christenen.
Een deel
van de joden (later christenen genoemd) zei dat Jezus de Messias (bijzonder
politiek en religieus) was. Hij was omstreeks het jaar 30 gekruisigd op Golgotha.
Drie dagen na zijn dood werd zijn graf leeg aangetroffen en zijn volgelingen
namen aan dat hij uit de dood was opgestaan.
Het
verschil in mening tussen joden en christenen in Rome over de status van Jezus
leverde spanningen op.
Het aantal
christenen groeide.
De aantrekkingskracht van het
christendom
populair
door: de officiële staatsgodsdienst had de Romeinen weinig te bieden
(plichtmatig uitvoeren van rituelen).
Door
soldaten en kooplui kwamen de inwoners in contact met andere godsdiensten.
Vooral bij de lagere bevolkingsgroepen sloegen zij aan.
·
Het
christendom propageerde namelijk gelijkheid en probeerde dit uitgangspunt in
praktijk te brengen.
·
De
zorg voor arme medechristenen was goed georganiseerd
Ook waren
er onder de rijke Romeinen aanhangers. Sommigen stelden hun huis ter
beschikking aan een arme om daar zijn geloof uit te oefenen. Zo'n huis heet een
titulus. Uit deze tituli zijn de
oudste kerken van Rome ontstaan (bijv Santa Prassede en San Clemente)
Houding van de Romeinen tegenover de
christenen
Romeinen
stonden over het algemeen tolerant tegenover andere/nieuwe godsdiensten. Dat
lag anders bij het joden- en christendom. Zij geloofden in één God en dat was
die van hen. De joden waren wat dat betreft milder. Zij vormden een gesloten
etnische groepering, waarvan de gebruiken al eeuwenoud waren, terwijl de
christenen zich in alle lagen van de Romeinse maatschappij bevonden en een
nieuw geloof 'predikten'. De christenen (of joden) werden de zondebok als een
ramp zich voordeed. Veel christenen stierven dan aan de marteldood (bijv
apostel Petrus in 64 door keizer Nero). Nero liet hem doden omdat Petrus ervoor
gezorgd zou hebben dat vrouwen kuis wilde blijven sinds ze christen geworden
waren
§2 Petrus, martelaar van de kerk
de leer
van Jezus werd na zijn dood oor zijn 12 apostelen uitgedragen. Petrus zei tegen
Jezus dat hij de Christus was.
Na Jezus'
dood werd Petrus leider van christenen (ca. 30-64).
§3 Christenvervolgingen tijdens de Romeinse keizers
Nero
Petrus
stierf in 64 n Chr. In dat jaar was er in Rome een grote brand uitgebroken
waardoor 2/3 verwoest was. Het gerucht ging dat Nero tijdens de brand de
ondergang van Troje had bezongen en zelfs dat hij de brand had laten aanteken.
Nero zocht een zondebok: de christenen. Tacitus (toen 10 jaar oud) beschreef
hoe het de christenen toen verging.
Nero kreeg
een droom waarin iemand zei dat Nero zich niet met de christenen moest bemoeien
en hen niet kon vervolgen. Sinds 67 liet hij hen met rust en in 68 stierf hij.
Hij was de laatste keizer van het Julisch-Claudische huis
Trajanus
De
romeinen waren het erfelijke keizerschap zat -> nieuw systeem:
adoptiekeizers. Trajanus (98-117) was de eerste.
Ook hij
wilde de christenen laten vervolgen
Diocletianus
Na 170 nam
de druk op de grenzen van het Romeinse rijk toe: Goten, Alemannen en Franken
begonnen over de grenzen te dringen. Het Romeinse rijk werd van alle kanten
bedreigd tot er omstreeks 300 herstel intrad door het optreden van keizer
Diocletianus (284-305). Deze deelde het rijk in tweeën en stelde Maximianus aan
als keizer naast zichzelf.
·
Diacletianus:
oostelijke rijkshelft vanuit Nicomedia. Assistent: Galerius
·
Maximianus
westelijke rijkshelft vanuit Milaan. Assistent: Constantius
Rome was
dus niet langer het centrum van de macht. Beide keizers werden bijgestaan door
een assistent (caesar).
Hij
regeerde als een absoluut vorst en was overtuigd niet-christen. Alle problemen
in het rijk schreef hij toe aan het verlies van de steun van de klassieke goden
-> schuld van christendom -> zware gevolgen:
·
Dicletianus
liet per edict alle kerken vernietigen en alle bijbels en heilige geschriften
verbranden
·
de
christenen verloren hun rechten
·
al
hun bezittingen werden geconfisqueerd
·
christenen
die niet meewerkten werden gevangen genomen, gemarteld en gedood
§4 Constatijn, keizer en christen
Strijd om de macht
Diocletianus
werd in 305 erg ziek en trad af. Met hem trad ook Maximianus af. Beide caesars volgend hen op:
·
Constantius
werd keizer (augustus) van het westen
·
Galerius
van het oosten
Twee
beschermelingen van Galerius werden assistent en kregen erg veel macht omdat
Constantius ziek was. Constantijn (zoon Constantius) dacht dat híj caesar zou
worden. Toen zijn vader in 306 stierf, werd hij - geheel illegaal - door de
soldaten uitgeroepen tot keizer van het westen.
Hij was
kundig en ambitieus en trouwde met Fausta, de dochter van Maximianus.
De droom van Constatijn
Maxentius
(zoon van Maximianus) wilde net als Constatijn zijn vader opvolgen. Dat lukte. Constantijn werkte aanvankelijk
met zijn zwanger samen, maar in 312 besloot hij toch tegen hem op te trekken.
De avond voor de slag kreeg Constantijn een droom met daarin een boodschap. God
zei dat hij zou overwinnen (iets in die richting ofzo).
De troepen
van Maxentius werden verpletterend verslagen. Zijn hoofd werd naar de nieuwe
leider in het westen gestuurd. Constantijn werd onder grote vreugde van de
senaat en volk Rome binnengehaald.
Hij wilde
niet offeren aan Jupiter omdat hij zijn zege te danken had aan God (van de
christenen).
Hij
bevrijdde de christenen die dwangarbeid moesten verrichten of verbannen waren.
De
volgende stap was et edict van Milaan (313) waarin de universele tolerantie
voor de christenen in het hele rijk werd vastgesteld.
Constantijn
wilde ook het oostelijk deel van het rijk bemachtigen. In 324 wist hij de
keizer van het Oost-Romeinse rijk te verslaan. Ter herinnering aan de strijd
besloot hij een nieuwe stad te bouwen, het huidige Constantinopel. Hij
promootte de nieuwe stad met allerlei middelen:
·
de
bewoners werden beloond met vrijstelling van belasting en dienstplicht
·
ontvingen
voedspeloakketen of landerijen en zelfs paleizen
·
Rome moest
nu geleidelijk haar culturele positie afstaan aan Constantinopel.
Alleenheerser
In
Constantinopel gedroeg Constantijn zich als een oosters absoluut heerser. Hij
wist dat hij kwetsbaar was, maar wilde de macht niet delen (zoals
Diocletianus). Het gevolg was dat hij steeds achterdochtiger werd en alleen
zijn familie nog vertrouwde. Maar ook daarin vermoordde hij mensen (twee
zwagers, zijn zoon, zijn vrouw, zijn schoonvader).
Christen-keizer
Hij
toloreerde de christenen en was zelf ook christen geworden. Hij was ervan
overtuigd dat de eenheid en de structuur van de christelijke kerk gunstig waren
voor het bij elkaar houden van het Romeinse rijk. De wetten die hij uivaardigde
droegen bij aan een christelijke signatuur:
·
hij
verbood dat veroordeelden gebrandmerkt werden op hun gezicht
·
meesters
mochten hun slaven niet meer doden
·
kruisigingen
werden afgeschaft
·
gladiatorengevechten
werden (in theorie) verboden
Hij
propageerde het christendom is het rijk: liet overal kerken bouwen.
Zijn
moeder, Helena, bekeerde zich ook tot het christendom.
Veel
mensen volgden het voorbeeld van de keizer en werden ook christen. Een
kerkelijke loopbaan was ook interessant omdat je geen belasting hoefde te
betalen en niet in millitaire diensplicht hoefde
Het einde van Constantijn
In 337
voelde Constantijn dat hij zijn einde naderde. Hij vroeg aan bisschoppen hem te
dopen. Hij weigerde daarna ooit nog het koninklijk purper te dragen.
Hij wilde
pas gedoopt worden als hij bijna zou sterven. Want heersen zonder vuile handen
was bijna onmogelijk.
22 mei 337: Constantijn
sterft. Na zijn dood zette de zegetocht van het christendom zich voort: in 392
werden alle andere godsdiensten verboden. Zijn opvolgers waren 3 zoons en twee
neven. Na hem werd het rijk (op één uitzondering na) nooit meer door 1 man
geregeerd.
Constantijn
had met de promotie van Constantinopel het westelijk deel ineen laten storten.
Zo’n 150 jaar later splitste het Oost en West- Romeinse rijk. West-Romeinse
rijk viel tussen 468 en 476 uiteen. Het Oosten bleef tot 1453 bestaan tot het
in handen van Turken viel.
H4: De basilica in Rome
Sinds de
christelijke godsdienst in het Romeinse rijk getolereerd werd (313), gingen de
christenen kerken bouwen in de vorm va de Romeinse basilica.
§1 De basilica, de vroegchristelijke kerk
Inleiding
Christenen
bouwden kerken daar waar mensen gemarteld, gestorven of begraven waren. Doel:
·
Herinnering
aan de gestorvene bewaren
·
Dichtbij
de heilige kunnen zijn en van diens bescherming en voorspraak genieten
Aansluiting bij de Romeinse basilica
In 313
begonnen christenen meteen met het bouwen van kerken op plekken die zij
bijzonder vonden. Voor al die kerken zochten ze een vorm die beantwoordde aan
de specifieke eisen die hun eredienst aan de ruimte stelde.
Vroeger was
de tempel de plaats voor het godenbeeld en de mensen stonden buiten in de
openlucht. De christenen kwamen in een vergadering (ecclesia) van gelovigen bijeen in een groot gebouw. In bijna alle
Romeinse kerken zie je de Romeinse-basilicavormen terug.
De bijeenkomst in de basilica
Eerste deel
van bijeenkomst: bijbelvoorlezing en preek, toegankelijk voor iedereen.
Daarna
moesten alle ongedoopten de kerk verlaten. Bontgekleurde doeken tussen de
zuilen van het schip werden neergelaten en kroonluchter in het middenschip
werden aangestoken. Toen daalde de bisschop af naar het altaar, waar brood en
wijn stonden. Hij zei iets in het Latijn. Brak het brood en gaf het aan de
gelovigen
§2 Mozaïeken
Mozaïeken
werden al eeuwenlang gebruikt voor de belegging van vloeren en versiering in
huizen bij welgestelde Romeinen. Aan t eind van de eerste eeuw n.Chr.
verschenen er mozaïeken op muren. De christenen namen deze manier van decoreren
over in hun basilica, maar niet op de vloeren. In de loop der tijd werden er
ook glazen steentjes (tesserae)
gebruikt.
Betekenis en functie van de mozaïeken
·
Versiering
·
God
verheerlijken
·
Gelovigen
onderwijzen
·
Boodschap
geven
·
Geloof
propageren
Vanaf de 4e
eeuw werd ook Maria vereerd. Haar zie je ook steeds meer terug in de mozaïeken
§3 De San Clemente,
een middeleeuwse basilica
12e eeuw: aan basilica werd vaak een poricus
(=zuilengalerij), een Campinile (kerktoren met klokken) en een klooster toegevoegd
Mozaïeken en
muurschilderingen werden opnieuw populair, nadat deze traditie meer dan twee
eeuwen was verwaarloosd.
Enkele
voorbeelden: Santa Maria (in Trasteverre), Santi Quattroo Coronati, Santa Maria
(in Cosmedi) en San Clemente.
De laatste
is een kerk vol verrassingen:
·
19e
eeuw: paters ontdekten bij opgravingen onder de kerk resten van een onderkerk
uit de 4e eeuw en daaronder lagen nog eens resten van Romeinse
woningen uit de eerste eeuw
·
Na de
aanleg van een afwateringssysteem, konden ze nog dieper graven: ze vonden
fundamenten van huizen die in 64 door de grote brand onder keizer Nero waren
verwoest
De vloer en de mozaïeken (van San Clemente)
In de kerk
trekken de vloer en het mozaïek meteen de aandacht. De vloer is ingelegd met
stukjes marmer van oude monumenten (opus
sectile). Hiermee werden ook muren, altaren, zuilen en de bisschopszetel (cathedra) versierd.
Het Mithrasheiligdom
Op de
binnenplaats van het Romeinse huizenblok (insula)
is een heiligdom ter ere van de Perzische god Mithras gevonden. Deze was
populair bij de Romeinse legioensoldaten en was een serieuze concurrent van het
christendom.
De mythe van Mithras
25 dec:
geboorte Mithras uit een rots. Herders waren hier getuige van en zij ontvingen
hem gastvrij en vereerden hem met goddelijke eer. Hij verrichtte meteen
heldendalen om het kwaad in de wereld te onderwerpen. (blz 68 boek staat het
hele verhaal)
De cultus van Mithras
Mithras werd
vooral in grotten vereerd. In de San Clemente is een donkere triclinium (eetkamer) met een laag
plafond waar het Mithrasheiligdom staat.
H5: Renaissance en barok: Sint Pieter en
Sant’ Ignazio
De
Middeleeuwen waren voorbij en met de entree van de renaissance zocht men nieuwe
vormen, die getuigden van de geest van die tijd.
§1 Historisch kader
Terugblik
Paus in 15e
eeuw:
·
Geestelijk
leider van de kerk
·
Wereldlijk
leider van de kerkelijke staat met Rome als middelpunt.
In de 8e
eeuw was hij was hij heersen van een groot gebied in Italië door:
·
Donaties
rijke christenen
·
Veroveringen
en politieke machinaties
De kroning
van Karel de Grote onder paus Leo III in 800 was een belangrijke mijlpaal in
deze ontwikkeling, want hiermee gaf de paus aan dat God hem 2 machten had
gegeven: de wereldlijke en de geestelijke.
De paus had
overal veel macht en invloed op vorsten in en buiten Italië. Een belangrijk
machtsmiddel van de kerk was bijv: excommunicatie
Pausen in de 15e en 16e
eeuw
In deze
eeuwen zetten pausen zich meer in voor het herstel van de kerk en de kerkelijke
staat, en de opbouw van Rome
Sixtus IV (1471-1484) (Francesco della Rovere)
·
Gedroeg
zich als een Italiaanse vorst;
·
Liet
wegen bruggen, kerken en de Sixtijnse kapel bouwen
·
Gaf
met een gift de aanzet tot stichting van de Capitolijnse Musea
Julius II (1503-1513) (Giuliano della Rovere)
·
Bijnaam:
il Terribile
·
Neef
Sixtus IV
·
Macht
vd kerk uit de 14e eeuw herstellen
·
Geïnteresseerd
in de oudheid en een hartstochtelijke kunstverzamelaar
·
Breidde
de kunstverzameling in Vaticaanse musea uit
·
Wilde
van Rome weer een stad met allure maken: liet allerlei werken restaureren en
mooi maken
Leo X (1513-1521)
·
Geïnteresseerd
in kunst, letteren en feesten
·
Om de
voortgang van de bouw van de Sint Pieter te bekostigen liet hij aflaten
uitgeven
Luther kwam
in 1517 in opstand tegen de aflatenhandel. Volgens hem weken priesters af van
de eenvoudige levenswanden van Christus en de aflaten waren onzin. Luther werd
in 1521 in de ban gedaan door Leo X. Maar Luther had er wel voor gezorgd dat de
reformatie/hervorming op gang gekomen was. De protestanten scheidden zich
uiteindelijk van de Rooms-Katholieke Kerk af.
Clemens VII (1521-1534)
·
Onder
hem vond de plundering van Rome plaats (Sacco
di Roma):
In 1527 werd
Rome in opdracht van Karel V ingenomen door een leger van 20000 man. Het was
wraak omdat de paus hem niet tot keizer wilde kronen. Omdat de soldaten geen
soldij uitbetaald kregen, hielden ze vreselijk huis in Rome. De paus vond een
schuilplek in de Engelenburcht. Talloze burgers werden vermoord. Binnen twee
weken brak de pest uit onder de plunderede troepen wat zorgde voor een
levensgevaarlijke situatie. De paus stemde uiteindelijk in Karel V tot keizer
te kronen.
Paulus III (1534-1549) (Allessandro Farnese)
·
Genoot
van het leven (had 4 kinderen) en van de schone kunsten
·
Hij
liet Michelangelo de achterwand van de Sixtijnse kapel beschildren en gaf hem
in 1547 de leiding over de bouw van de Sint Pieter
Nam de hervormingen
in de kerk serieus:
·
In 1540
gaf hij goedkeuring de oprichting van de Societas
Jesu, de priesterode van jezuïeten
·
In 1545
opende de hij het Concilie van Trente. Doel: eenheid in de kerk herstellen en
hervormingen doorvoeren
Uiteindelijk
gaf men hoop op verzoening met de protestanten op en richtte zich op de
hervorming binnen eigen kerk en een actieve bestrijding van het protestantisme:
de Contrareformatie
§2 de Sint Pieter
Inleiding
Dit glorieuze
monument betekende het einde van de oude basilica, die Constatijn de Grote in
de 4de eeuw liet bouwen boven het graf van Petrus en lijkt een
radicale breuk met basilicabouw.
Deze kerk is
het resultaat van een langdurige en complexe bouwgeschiedenis, waarbij plannen continu
werden aangepast
Integratie van de oude basilica in de
nieuwe kerk
Julius II
was vooral verantwoordelijk voor het begin van de bouw van de Sint Pieter. In
de 5e eeuw was deze uitgebreid met een hof, omsloten door 4 portico’s.
In de loop der tijd was de basilica steeds meer in verval geraakt, plek waar ie
stond was vochtig en ongezond. Deze vergange glorie paste niet in Julius’
ambitieuze plannen. Hij stelde daarom een nieuwe bouwmeester aan: Bramante
(1444-1514). Julius zei wel dat de Sint Pieter absoluut niet verplaatst mocht
worden. Bramante ontwierp een grondplan in de vorm van een Grieks kruis (+), bekrood door een koepel boven het
graf van Petrus. Daarvoor moest het middenschip worden gesloopt en de
zijschepen konden voorlopig blijven staan.
De voortgang
van het proces werd vertraagd door financiële problemen. Leo X probeerde dit
door aflaten op te lossen.
Paulus III
liet bouwmeester Sangallo een vloer in een deel van de nieuwbouw leggen, die 3m
boven het niveau van de oude basilica lag. Bramante wilde juist integratie van
de oude met de nieuwe kerk bewust dit openlaten en zo zou het oude hoofdaltaar
boven het graf van Petrus ongeschonden blijven. Het lot van de oude basilica
werd in feite door deze ingreep van Sangallo bezegeld.
Na de dood
van Bramante werd Michelangelo bouwmeester. Deze ontwierp een koepel. Toen die
voltooid was laaide de discussie op over hoe het nu verder moest. Paulus had
integratie tussen de nieuwbouw en het oude middenschip onmogelijk gemaakt door
het niveauverschil. Maar juist in deze tijd kreeg men onder invloed van de
Contrareformatie weer oog voor de charmes en het belang van de oude basilica..
Wat men kon
proberen was integratie van elementen van de oude basilica in een complete
nieuwbouw
Paus Paulus
V (1605-1621) koos daarom voor het ontwerp van Carlo Maderno:
·
Langwerpig
middenschip (†)
·
Onderdelen
als zuilen, porfieren treden van het hoofdaltaar en de gedraaide wijnrankzuilen
werden in de nieuwe kerk opgenomen
In 1626
(precies 1300 jaar na de inwijding van de oude basilica) werd de Sint Pieter
door paus Urbanus VIII (1623-1644) ingewijd.
Twintig jaar
later werd een opening in de nieuwe vloer voor het altaar gemaakt. Zo heefft
men zich op het vloerniveau van de oude basilica. Via trappen kan de gelovige
weer contact met Petrus’ graf krijgen.
De obelisk op het Sint-Pietersplein
Op het grote
plein voor de kerk staat een obelisk die geïmporteerd is uit Egypte. Rome staat
vol obelisken. De eerste kwamen er rond 30 c.Chr. nadat Octavianus Antonius en
Cleopatra in de slag bij Actium had verslagen.
Obelisk op
het Sint-Pietersplein werd in 37 n Chr. door keizer Caligula uit Alexandrië
gehaald en in het circus van Nero geplaats, waar Petrus in 64 werd gekruisigd.
Paus Sixtus
V (1580-1590) maakte brede, rechte de straten om dit monument te verplaatsen.
Dit gebeurde op 30 april 1586 met 700 matrozen.
’s Ochtends had
de paus hen met de doodstraf bedreigd als ze ook maar één kik zouden geven. Het
moest doodstil zijn om de bevelen te kunnen horen.
Bernini en de Sint Pieter
Plein en zuilengalerij
Het ontwerp voor het plein en de ovale colonnade
(zuilengalerij) zijn van Bernini. Hij had 2 eisen voor zijn ontwerp:
·
het plein moest plaats
bieden aan zoveel mogelijk pelgrims (zij moesten ook goed zich hebben op de
voorgevel van de kerk)
·
de vertrekken van de paus
moesten zichtbaar blijven
Ook
liet hij de ovale zuilengalerijen naar de Sint Pieter toe iets wijder uitlopen.
Bernini in de Sint Pieter
2
belangrijke onderdelen in de kerk van Bernini:
·
het grote baldakijn boven
het hoofdaltaar
·
de cathedra (zetel van de
paus) in het apsis daarachter\
§3
De Sant'Ignazio
Inleiding
De belangrijkste
jezuietenkerk in Rome is de Gèsu (1568-75), waar de stichter van de
Jezuietenorden, Ignatius van Loyola, ligt begraven.
De barokke effecten
zijn in deze kerk spectaculair.
De heilige Ignatius, stichter van de jezuietenorde
Geboren in 1491.
Hij besloot te kiezen voor een christelijke loopbaan. In 1537 waren zij en zijn
groep gelijkgestemden op weg naar Rome. Tijdens deze toch kreeg hij een
visioen. Hij zag Christus aan het kruis. Christus zei hem welgezind te zijn.
Hierdoor vestigde Ignatius en zijn volgelingen zich in Rome en stichtten er een
priesterorde. Acceptatie van de orde der jezuieten duurde lang en verliep
moeizaam. In 1540 gaf Paulus III zijn fiat
(toestemming)
Het Collegio Romano
Veel kerken werden
na het Concilie van Trente gebouwd (1564) ter ere van een heilige of stichter
van een nieuwe orden. De Sant' Ignazio (1620-1656) werd als (school)kerk
gebouwd voor het collegio Romano waar
de jezuieten jonge Romeinen onderrichtten.
Twee bekende
interne studenten:
·
Jan Berchmans
·
Luigi Gonzaga
Jezuieten vonden
onderwijs belangrijk.
Exterieur en interieur van de Sant' Ignazio
meest bijzondere in
de Sant' Ignazio: de bedrieglijke fresco's van de jezuiet Andrea Pozzo
(1642-1708). Er lijkt diepte in het plafond te zitten, maar deze is gewoon
vlak.
Barokkerken hadden
meestal een koepel waar de architect met lichtval kon spelen. In de Sant'
Ignazio wilden de priesters dat niet, omdat een koepel het licht uit de
bibliotheek van het Collgeio Romano zou wegnemen. Vandaar deze geschilderde
oplossing.
De Sant' Ignazio is
een typische jezuietenbarokkekr met een vrij strakke, symmetrische façade en
een rechthoekige plattegrond.
H6: Rafael en Michelangelo in Rome
Twee grootste
kunstenaars uit de renaissance:
·
schilder Rafael
·
beeldhouwer, schilder en architect
Michelangelo.
Paulus II (1503-1513)
haalde hen naar Rome.
§1
Rafael in Rome
1483: Rafael werd
geboren. Op 25-jarige leeftijd haalde Paulus II hem naar rome, waar hij hem de
opdracht gaf voor de beschildering van zijn bibliotheek en studeerkamer in het
Vaticaanse Paleis, de Stanza della
Segnatura
Stanza della
Sentatura of
Het dispuut
thema van de zaal:
platoonse drie-eenheid: het goede, het schone en het ware
Het goede: fresco's
van deugden
het schone:het
fresco van de Parnassus, de woonplaats van de Muzen
Het ware: School
van Athene en Het Dispuut over het Heilige Sacrament.
De laatste jaren: schilder en architect
Rafael had het druk
en werkte met zijn leerlingen aan verschillende projecten. In 1512 begon hij
aan een grafkapel voor Chigi, deze kapel werd een belangrijk voorbeeld voor de
stijl van de latere barokkapel.
Na de dood van
Bramante in 1514 nam Rafael zowel diens werk als bouwmeester van de Sint Pieter
over als het werk aan de Loggia's van het Vaticaanse Paleis (Rafael had geen
opleiding tot architect gevolgd).
De dood van Rafael
In 1520 sterft hij.
De hele kunstenaarswereld was in rouw, ook Paus Leo X, die hem tot kardinaal
had willen maken.
Rafaels graf
bevindt zich in het Pantheon
§2 Michelangelo in Rome
Michelangelo Buonarotti: 1475-1564. In 1496 verbleef hij kort in Rome en trok toen de aandacht van paus Julius II
Het grafmonument voor Julius II
Paus Julius II gaf hem in 1505 de opdracht om naar Rome te komen en een groot, vrijstaand grafmonument te laten bouwen dat in de Sint Pieter moest komen. Maar door ruzie en misverstand keerde Michelangelo terug naar Florence.
De Sixtijnse kapel
Toen richtte de paus zijn aandacht op de Sixtijnse kapel die in de 15e eeuw gebouwd was door zijn oom Sixtus IV.
- privé-kapel van de paus
- sinds 16e eeuw de plaats waar nieuwe pausen gekozen worden
pauskeuze
De kardinale komen vanuit de hele wereld bij elkaar. En zij mogen geen contact hebben met de buitenwereld zolang als t duurt een nieuwe paus te kiezen. Voor een keuze is een tweederde meerderheid nodig, waarvoor tweemaal daags in twee ronden gestemd wordt.
De opdracht gaat naar Michelangelo
Net zoals in de oude basilica's waren links scènes afgebeeld uit het Oude Testament (leven van Mozes), en rechts uit het Nieuwe Testament (leven van Jezus). Plafond was een blauwe sterrenhemel, dat wilde Julius II veranderen. Maar Michelangelo schilderde slechts het plafond van de kapel.
Aan het werk
1508: Michelangelo begint met tegenzin te werken in de Sixtijnse kapel. Hij kreeg van paus Julius II toestemming om te doen wat hij wilde en verwierp het ontwerp van de 12 apostelen. Het duurde 4 lange jaren voordat de fresco's af waren. 1 november 1512 wijdde Julius II de kapel officieel in. Vier maanden later stierf hij. Hij werd begraven in de Sint Pieter, en niet in de geplande grafkapel van Michelangelo (die werd nooit voltooid).
Het laatste oordeel
Pas in 1533 keerde Michelangelo terug naar Rome op verzoek van paus Paulus III om in de Sixtijnse kapel de wand achter het altaar te beschilderen. De wereld van Michelangelo's jeugd was ingestort: Rome was in 1527 geteisterd door de verschrikkingen van de Sacco di Roma en de kerk werd geconfronteerd met de opkomst van het protestantisme.
De restauratie van de Sixtijnse kapel
In 1975 werd ter viering van de 500e geboortedag van Michelangelo de fresco's aangepakt. Er kwamen allerlei, kleurvolle schilderijen tevoorschijn.
De laatste jaren: Het Capitool en de Sint Pieter
Michelangelo hield zich bezig met architectuur in de laatste jaren van zijn leven. Hij was betrokken bij de vernieuwing van het Capitool en werd later bouwmeester van de Sint Pieter.
Het Capitool was tot in de 16e eeuw een plek waar de senatoren en de conservatoren samen de stad bestuurden vanuit het middeleeuwse Senatorenpaleis en het Conservatorenpaleis uit de 15e eeuw. Hier lagen belangrijke gebouwen -> de plek voor officiële gebeurtenissen.
Michelangelo ontwierp het plein.
Op 71-jarige leeftijd kreeg hij van Paulus III de leiding over de bouw van de Sint Pieter. Tot aan zijn dood heeft hij hieraan gewerkt, maar de voltooiing daarvan heeft hij niet meer mogen meemaken (1626 werd de Sint Pieter ingewijd)
De dood van Michelangelo
Michelangelo schreef ook sonnetten
In 1564 stierf hij en werd begraven in een graf in de Santi Apostoli en de paus was van plan voor hem een groot grafmonument te laten ontwerpen in de Sint Pieter.
H 10: Receptie van de klassieke architectuur in Rome
§1 Het Monument voor Victor Emanuel II
Dit monument gaat terug op de klassieke bouwkunst.
Victor Emanuel II werd in 1861 de eerste koning van het Verenigd Koninkrijk Italië.
§2 Kort historisch overzicht
Risorgimento
Italie bestond sinds de 7e eeuw uit stadsstaatjes (waarvan de kerkelijke staat er één van was) -> kampte voortdurend met overheersingen door Frankrijk, Spanje en Oostenrijk
Grote veranderingen begonnen in 1796 toen Napoleon met veel geweld Italië binnentrok -> overal ontstonden kleine Republiekjes. Toen het in F'rijk gedaan was met de revolutie, vond rond 1815 ook in Italie de Restauratie van de oude orde plaats:
- oude staatjes werden in ere gesteld
- teruggekeerde (of nieuwe) vorsten traden streng op en drukten elke vorm van vernieuwing de kop in
Reactie: in 1820 brak een oproer uit -.> legde de basis die ijverde voor een verenigd, onafhankelijk Italië, Risorgimento (opstandig, herrijzenis) geheten.
Belangrijke personen hierbinnen:
- Victor Emanuel II, koning van Sardinië en Turijn (uit op koninkrijk met zichzelf als koning)
- Emanuel's minister: Cavour (uit op koninkrijk met Emanuel II als koning)
- Giuseppe Garibaldi (streefde naar één Italiaanse staat)
werkten enerzijds samen: hadden hetzelfde doel: eenwording van Italië
werkte tegen elkaar: andere meningen over de staatsvorm
Na 40 jaar vechten werd in 1861 het Verenigd Koninkrijk Italië uitgeroepen met Victor Emanuel II als eerste koning.
Het Verenigd Koninkrijk Italië
Kreeg een tweedekamer-stelsel.
Niet opgenomen in het koninkrijk waren:
- Venetië (was nog in handen van Oostenrijk en hoorde pas in 1866 bij Italië)
- Rome (Franse troepen beschermden de paus en wilden geen afstand doen van de kerkelijke staat)
In 1870 moesten de Franse troepen Rome verlaten om ergens anders kunnen worden ingezet -> Rome hoort nu bij Italië.
Pausen weigerden afstand te doen van wereldlijke macht.
Het ging het nieuwe koninkrijk niet voor de wind:
- politieke partijen maakte steeds ruzie
- financieel beleid was slecht
- door grote werkeloosheid, emigreerden veel Italianen
Dat was een vruchtbare bodem voor het socialisme en het anarchisme. De ontevredenheid onder de bevolking steeg: er braken stakingen uit en communistische arbeiders gingen over tot het bezetten van fabrieken
Mussolini en het fascisme
De communistische in arbeiders botsten met de fascistische partij die in 1919 was opgericht door Benito Mussolini. De fascisten waren vooral 'tegen' (tegen kapitalisme, monarchie, kerk, socialisten, parlement en vooral tegen bourgeoisie). De fascisten gingen in strijd tegen het communisme, met succes: In 1922 benoemde koning Victor Emanuel III (!) hem tot kabinetsformateur, waarbij hij grote volmachten kreeg.
Mussolini kon zijn gang gaan na de verkiezing van 1924 toen hij de socialistische oppositieleider had laten vermoorden. Hij had een groot charisma en wist velen aan zich te binden. Met vrijheid en democratie was het gedaan; Italië was in feite een éénstaatspartij. Er ontstond een klimaat van angst en terreur.
In 1929 wist Mussolini de controverse met de paus te regelen. Hij sloot met het Vaticaan het Verdrag van Lateranen, waarbij Vaticaanstad als onafhankelijke staat erkend werd -> paus deed in feite afstand van de wereldlijke macht. Mussolini zei de katholieke leer te respecteren naast de fascistische ideologie.
Hij wilde de imperialistische traditie van het Romeinse rijk voortzetten en begon aan de verovering van Ethiopië. Deze oorlog bracht Italië aan de rand van een faillissement. Mussolini riep vrouwen op hun sieraden in te leveren om de kosten op te kunnen brengen.
Op 9 mei kondigde hij aan dat Italië eindelijk zijn imperium had.
Deze overwinning bracht hem grote roem maar uiteindelijk moest hij zich bij Hitler aansluiten. Deze samenwerking verliep voor Italië niet gunstig:
- In 1943 werd Mussolini door de koning ontslagen
- Italië verloor de Tweede Wereldoorlog
In 1945 werd hij door communistische partizanen doodgeschoten.
De republiek in Italië
Tot 1947 werd Italië bezet door geallieerde troepen.
1948: Italië democratische republiek gegrondvest op arbeid.
§3 Afbraak en wederopbouw van Rome door Mussolini
Architectuur en stadsplanning moesten Mussolini helpen de herrijzenis van het oude Romeinse rijk te verwezenlijken.
- er verschenen hele arbeiderswijken
- het beoefenen van wetenschap, kunst en sport kreeg nieuwe impulsen door allerlei gebouwen (aparte stad voor filmindustrie, universiteitencomplex, etc)
Om het glorieus verleden van Rome te doen herleven begon hij met grootscheepse opgravingen.
Architecten gingen soms genadeloos te werk -> Grote delen van het middeleeuwse Rome werden rigoureus neergehaald om ruimte te bieden voor de opgravingen en plaats te maken voor brede wegen die zomaar over oude resten werden aangelegd. Hierom is er dus zo weinig over van het middeleeuwse Rome.
Er staan veel sobere, strenge gebouwen uit de fascistische periode rond de belangrijke gebouwen uit de oudheid omdat nadat talloze gebouwen waren gesloopt, de Romeinse resten tevoorschijn werden gehaald en de overige kale ruimte opgevuld werd met moderne gebouwen.
§4 Het Foro Mussolini of Foro Italico
Het Foro Mussolini is grotendeels ontworpen door architect Del Debbio (1927-1945):
- stadia
- zwembaden
- renbanen
- een academie voor lichamelijke opvoeding
- La Casa Littoria (nu: ministerie van buitenlandse zaken)
De obelisk
Obelisken werden door de Romeinse keizers en pausen gebruikt om belangrijke plaatsen te markeren. Deze traditie werd door Mussolini voortgezet.
De mozaïeken
De voorstelling kon een verband hebben met
- de functie van de ruimte, zoals mozaïeken in een badhuis in Ostia antica.
- Of het diende als een wegwijzer naar bijv. een winkel, herberg, boordeel.
- soms was er een les aan de voorstelling verbonden
- mozaïeken op Foro Italico hebben een propagandistisch doel
In de tijd van Mussolini werd de fascistische kunst bejubeld. Na de oorlog was het not done de kunst van een verfoeilijk bewind mooi te vinden -> veel gebouwen raakten in verval.
